Consensus

Tổng quan

Cơ chế đồng thuận là bộ quy tắc giúp mọi nút trong mạng lưới thống nhất trạng thái sổ cái, xác nhận giao dịch và tạo khối mới. Đây là lớp nền quyết định bảo mật, hiệu năng và mức độ phi tập trung của blockchain.

Mục tiêu và thuộc tính

• Tính đúng đắn: đảm bảo các khối hợp lệ và không thể giả mạo.
• Tính sống (liveness): mạng tiếp tục tạo khối khi có giao dịch.
• Finality: mức độ chắc chắn một giao dịch sẽ không bị đảo ngược.
• Khả năng chống tấn công: 51%, long-range, censorship, v.v.

Các cơ chế phổ biến

• PoW: thợ đào dùng hashpower để tìm nonce; bảo mật dựa vào chi phí năng lượng; rủi ro 51% và chi phí cao; độ phi tập trung phụ thuộc phân bổ hashpower.
• PoS: người xác thực đặt cọc token; bảo mật dựa vào stake và cơ chế slashing; hiệu năng cao hơn, chi phí năng lượng thấp; rủi ro tập trung stake và tấn công kinh tế.
• BFT/IBFT/Tendermint: xác thực bỏ phiếu đạt đồng thuận; có finality nhanh; phù hợp mạng permissioned hoặc L1/L2 có số validator hạn chế.
• DPoS/ủy quyền PoS: người nắm giữ ủy quyền cho nhà sản xuất khối; hiệu năng cao, nhưng dễ tập trung.

Finality và tái tổ chức

• Trên PoW, giao dịch đạt tính chắc chắn theo số xác nhận (confirmations); reorg có thể xảy ra khi chuỗi cạnh tranh.
• Trên PoS/BFT, finality thường nhanh và xác định; reorg hiếm khi xảy ra nếu giao thức và validator hoạt động đúng.

Trilemma: Bảo mật - Phi tập trung - Khả năng mở rộng

• Tăng hiệu năng thường đòi hỏi giảm mức độ phi tập trung hoặc bảo mật; thiết kế giao thức cần cân bằng mục tiêu sản phẩm.

Chỉ báo vận hành cần theo dõi

• Thời gian khối và độ ổn định.
• Quy mô và phân bố tập validator/hasher.
• Tỷ lệ stake, phần thưởng và cơ chế slashing.
• Đa dạng client và địa lý (giảm rủi ro phần mềm/điểm tập trung).

Rủi ro và lưu ý

• Tập trung hóa quyền lực (hashpower hoặc stake tập trung).
• Tấn công kinh tế và điều phối (MEV, censorship).
• Rủi ro giao thức/triển khai (bug, client diversity thấp).
• Thay đổi tham số đồng thuận có thể tác động đến bảo mật và UX.

Kết luận

Cơ chế đồng thuận là trái tim của blockchain. Khả năng bảo mật, hiệu năng và trải nghiệm người dùng phụ thuộc trực tiếp vào cách blockchain đạt đồng thuận. Khi đánh giá một mạng, hãy xem đồng thuận như tiêu chí hàng đầu cùng các dữ liệu vận hành thực tế.