Changpeng Zhao là ai? Hành trình từ nhân viên trạm xăng đến tỷ phú tiền mã hóa

Từng làm việc tại một trạm xăng ở Vancouver, Canada, Changpeng Zhao (CZ) giờ đây là cái tên không thể tách rời khỏi lịch sử ngành tiền mã hóa toàn cầu. Ông là người sáng lập Binance – sàn giao dịch crypto lớn nhất thế giới xét theo khối lượng giao dịch. Câu chuyện của CZ không chỉ là minh chứng cho sự vươn lên ngoạn mục từ tay trắng, mà còn phản ánh cả những thăng trầm đầy kịch tính của thị trường tài sản kỹ thuật số. Vậy Changpeng Zhao thực sự là ai? Hành trình nào đã đưa ông từ công việc lao động chân tay đến vị trí tỷ phú với tài sản từng vượt mốc 70 tỷ USD? Và liệu sau biến cố pháp lý năm 2023, CZ có thể viết tiếp chương mới trong sự nghiệp?

Changpeng Zhao là ai? Tiểu sử sơ lược

Changpeng Zhao sinh ngày 10 tháng 9 năm 1977 tại Giang Tô, Trung Quốc. Năm 12 tuổi, gia đình ông di cư sang Canada để tìm kiếm cuộc sống tốt hơn. Cha ông từng là giáo sư nhưng phải làm nghề lao động phổ thông ở nước ngoài – điều này ảnh hưởng sâu sắc đến tư duy và nghị lực của CZ. Tại Canada, ông học tại Đại học McGill (Montreal), tốt nghiệp chuyên ngành Kỹ thuật máy tính vào năm 2001. Dù mang quốc tịch Canada, CZ vẫn giữ gốc Trung Quốc và thường xuyên di chuyển giữa nhiều quốc gia – đặc điểm giúp ông hiểu rõ thị trường toàn cầu.

Tuổi thơ nghèo khó dạy CZ cách tiết kiệm và làm việc chăm chỉ. Gia đình ông từng sống trong căn hộ nhỏ, dựa vào trợ cấp xã hội. Chính trải nghiệm này khiến ông luôn đề cao tính tự chủ tài chính – một triết lý xuyên suốt trong hành trình khởi nghiệp sau này. CZ cũng nổi tiếng với lối sống giản dị: dù sở hữu hàng chục tỷ USD, ông vẫn thường xuyên ăn mì gói, ngủ trên ghế văn phòng và không sở hữu xe hơi đắt tiền. Điều này tạo nên hình ảnh “tỷ phú bình dân” hiếm có trong giới crypto.

Hiện nay, CZ được biết đến với biệt danh “CZ” – dễ phát âm, dễ nhớ và gắn liền với thương hiệu Binance. Tên gọi này xuất hiện khắp mạng xã hội, diễn đàn đầu tư và thậm chí cả trong các bản tin tài chính quốc tế. Với hơn 8 triệu người theo dõi trên Twitter (nay là X), CZ từng là một trong những CEO có ảnh hưởng lớn nhất trong lĩnh vực fintech. Tuy nhiên, tiểu sử của ông không chỉ dừng lại ở thành công – mà còn chứa đựng những bước ngoặt định mệnh, từ thất bại đầu tiên đến quyết định liều lĩnh bước vào thế giới blockchain.

Hành trình sự nghiệp trước khi thành lập Binance

Trước khi trở thành biểu tượng của tiền mã hóa, Changpeng Zhao từng làm đủ nghề để trang trải cuộc sống. Sau khi tốt nghiệp đại học, ông làm việc tại một trạm xăng ở Vancouver – công việc kéo dài 8 tiếng mỗi ngày với mức lương tối thiểu. Ông cũng từng phục vụ tại chuỗi nhà hàng McDonald’s, nơi rèn luyện cho ông khả năng chịu áp lực và làm việc nhóm. Những trải nghiệm này, dù khiêm tốn, đã hun đúc tinh thần “không ngại bắt đầu từ dưới đáy”.

Bước ngoặt sự nghiệp đầu tiên đến khi CZ gia nhập Bloomberg Tradebook – chi nhánh công nghệ giao dịch của hãng tin tài chính Bloomberg – vào năm 2001. Tại đây, ông làm kỹ sư phần mềm, xây dựng hệ thống khớp lệnh cho các quỹ đầu cơ. Kinh nghiệm này cực kỳ quý giá: ông hiểu sâu về thanh khoản, khớp lệnh tốc độ cao và hạ tầng giao dịch – những yếu tố then chốt giúp Binance sau này xử lý hàng triệu giao dịch mỗi giây. Sau Bloomberg, CZ chuyển sang Nhật Bản, làm việc cho Fusion Systems – công ty phát triển phần mềm cho các sàn giao dịch tài chính.

Năm 2013, CZ lần đầu tiếp xúc với Bitcoin qua một đồng nghiệp. Ban đầu hoài nghi, nhưng ông nhanh chóng nhận ra tiềm năng của công nghệ blockchain. Ông rời Fusion Systems và gia nhập thế giới crypto bằng vai trò Giám đốc Công nghệ (CTO) tại OKCoin – một trong những sàn giao dịch đầu tiên tại Trung Quốc. Tại đây, ông học được cách vận hành sàn, quản lý rủi ro và đối phó với biến động giá. Tuy nhiên, do bất đồng quan điểm chiến lược, CZ rời OKCoin sau vài tháng. Chính khoảng thời gian này giúp ông tích lũy đủ kiến thức và mối quan hệ để tự khởi nghiệp – và Binance ra đời vào năm 2017.

Sự ra đời và bùng nổ của Binance

Binance được Changpeng Zhao thành lập vào tháng 7 năm 2017 – đúng vào thời điểm cơn sốt ICO (Initial Coin Offering) bùng nổ toàn cầu. Chỉ trong 11 ngày, Binance huy động được 15 triệu USD qua ICO, bán token BNB với giá 0,1 USD/token. Điều đáng kinh ngạc là CZ không cần gọi vốn từ VC (quỹ đầu tư mạo hiểm). Toàn bộ đội ngũ ban đầu chỉ gồm 10 người, làm việc từ một văn phòng nhỏ ở Thượng Hải. Nhưng chiến lược của CZ cực kỳ sắc bén: phí giao dịch chỉ 0,1% – thấp hơn nhiều so với đối thủ như Coinbase (0,5–1,5%).

Ngay trong tháng đầu tiên, Binance đạt khối lượng giao dịch 740 triệu USD. Đến cuối năm 2017, con số này vượt 100 tỷ USD – biến Binance thành sàn giao dịch lớn nhất thế giới chỉ sau 6 tháng hoạt động. Bí quyết nằm ở ba yếu tố: tốc độ khớp lệnh siêu nhanh (dưới 10ms), hỗ trợ hàng trăm đồng coin (trong khi đối thủ chỉ vài chục), và hệ sinh thái mở rộng xoay quanh BNB. Token BNB không chỉ dùng để giảm phí, mà còn được tích hợp vào ví, thẻ thanh toán, nền tảng Launchpad để hỗ trợ dự án mới.

CZ cũng tận dụng tối đa mạng xã hội để xây dựng cộng đồng. Ông trực tiếp trả lời câu hỏi người dùng trên Twitter, livestream giải thích về thị trường, và thường xuyên chia sẻ quan điểm cá nhân – điều hiếm thấy ở CEO các tập đoàn tài chính truyền thống. Nhờ đó, Binance nhanh chóng thu hút hàng triệu trader trẻ, đặc biệt ở châu Á và Đông Âu. Đến năm 2021, Binance xử lý hơn 20 triệu giao dịch mỗi ngày, chiếm gần 50% tổng khối lượng giao dịch crypto toàn cầu. Thành công này không đến từ may mắn – mà từ tầm nhìn công nghệ kết hợp chiến lược marketing phi truyền thống.

Thành công và khối tài sản khổng lồ

Ở đỉnh cao năm 2021, tài sản ròng của Changpeng Zhao ước tính đạt 96 tỷ USD theo Forbes – vượt mặt Warren Buffett và trở thành người giàu thứ 11 thế giới. Nguồn gốc tài sản chủ yếu đến từ nắm giữ BNB – token do Binance phát hành. CZ từng tiết lộ ông sở hữu khoảng 10–30% tổng cung BNB (200 triệu token). Khi BNB đạt đỉnh 690 USD/token vào tháng 5/2021, giá trị cổ phần của ông vượt 100 tỷ USD. Đây là minh chứng rõ ràng cho sức mạnh của mô hình “tokenomics” – nơi giá trị doanh nghiệp và giá trị token gắn liền.

Hệ sinh thái Binance không chỉ dừng ở sàn giao dịch. CZ đã mở rộng sang ví lạnh (Trust Wallet), blockchain riêng (Binance Smart Chain – nay là BNB Chain), quỹ đầu tư mạo hiểm (Binance Labs), và thậm chí cả nền tảng NFT. Mỗi mảnh ghép này đều thúc đẩy nhu cầu sử dụng BNB – tạo vòng lặp tăng trưởng khép kín. Ví dụ, BNB Chain xử lý hơn 10 triệu giao dịch mỗi ngày vào năm 2022, thu hút hàng nghìn dự án DeFi và game blockchain. Điều này giúp BNB duy trì vị trí top 5 token theo vốn hóa – dù thị trường crypto lao dốc.

Tuy nhiên, tài sản của CZ rất “mỏng manh”. Vì phụ thuộc hoàn toàn vào giá BNB và Binance, bất kỳ biến động tiêu cực nào cũng khiến giá trị tài sản sụt giảm mạnh. Tháng 11/2023, sau thỏa thuận với SEC Mỹ, CZ bị phạt 50 triệu USD và buộc thoái hết cổ phần trong Binance.US. Tài sản ròng của ông giảm xuống còn khoảng 10–15 tỷ USD – vẫn là con số khổng lồ, nhưng cho thấy rủi ro khi đặt cược toàn bộ vào một hệ sinh thái duy nhất. Dù vậy, CZ vẫn là biểu tượng của “tỷ phú tự thân” trong kỷ nguyên số – người không thừa kế, không học MBA, mà xây đế chế từ code và niềm tin vào công nghệ.

Những biến cố và thách thức gần đây

Năm 2023 đánh dấu bước ngoặt đen tối trong sự nghiệp Changpeng Zhao. Tháng 6, Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC) kiện Binance và CZ với 13 cáo buộc, bao gồm: vận hành sàn giao dịch trái phép, trộn lẫn quỹ khách hàng, và bán chứng khoán chưa đăng ký (BNB, BUSD…). Cùng lúc, các cơ quan chức năng ở Anh, Pháp, Đức, Nhật Bản cũng mở điều tra. Lý do chính: Binance thiếu giấy phép hoạt động tại nhiều quốc gia, dù xử lý hàng tỷ USD giao dịch mỗi ngày.

Sau 5 tháng đàm phán căng thẳng, CZ chấp nhận thỏa thuận với Bộ Tư pháp Mỹ vào tháng 11/2023. Ông đồng ý từ chức CEO Binance, nộp phạt 50 triệu USD cá nhân, và Binance phải trả 4,3 tỷ USD – mức phạt kỷ lục trong lịch sử crypto. Đáng chú ý, CZ không bị cấm hoạt động vĩnh viễn, nhưng bị hạn chế tham gia quản lý sàn giao dịch tại Mỹ. Quyết định này nhằm “giải phóng” Binance khỏi hình bóng quá lớn của CZ – giúp sàn tuân thủ quy định tốt hơn.

Hậu biến cố, Binance bổ nhiệm Richard Teng – cựu giám đốc điều hành tại Abu Dhabi Global Market – làm CEO mới. CZ rút lui khỏi vai trò điều hành, nhưng vẫn giữ ảnh hưởng gián tiếp qua mạng xã hội và các dự án cá nhân. Nhiều chuyên gia cho rằng đây là “cú ngã ngựa” tất yếu – khi một công ty crypto toàn cầu hoạt động thiếu minh bạch trong môi trường pháp lý ngày càng siết chặt. Tuy nhiên, CZ không đổ lỗi cho ai. Trong thư chia tay, ông viết: “Tôi đã phạm sai lầm. Nhưng tôi tin Binance sẽ mạnh mẽ hơn.”

Bài học và cảm hứng từ hành trình của CZ

Hành trình của Changpeng Zhao mang đến ít nhất ba bài học quý giá cho thế hệ trẻ. Thứ nhất: kiến thức kỹ thuật là nền tảng, nhưng tư duy kinh doanh mới tạo đột phá. CZ không phải thiên tài mã hóa như Vitalik Buterin, nhưng ông biết cách biến công nghệ thành sản phẩm đại chúng – đơn giản, nhanh, rẻ. Thứ hai: tốc độ quan trọng hơn sự hoàn hảo. Binance ra đời khi thị trường đã có hàng chục sàn, nhưng CZ dám “chạy trước” – chấp nhận rủi ro để chiếm thị phần. Cuối cùng: minh bạch là yếu tố sống còn trong tài chính. Sai lầm lớn nhất của CZ không phải là tham vọng, mà là phớt lờ quy định pháp lý – bài học đắt giá cho toàn ngành crypto.

CZ từng chia sẻ: “Đừng chờ đợi cơ hội hoàn hảo. Hãy bắt đầu với những gì bạn có.” Câu nói này phản ánh tinh thần khởi nghiệp thực dụng – không cần vốn lớn, không cần bằng cấp danh giá, chỉ cần dám hành động. Tuy nhiên, cũng cần tỉnh táo: thành công của CZ không thể sao chép dễ dàng. Thị trường crypto năm 2017 khác xa 2024 – cạnh tranh khốc liệt, quy định chặt chẽ, và rủi ro pháp lý cao. “Con đường tắt” không tồn tại. Điều quan trọng là học cách thích nghi – như chính CZ đã làm khi chuyển từ kỹ sư thành CEO, rồi từ CEO thành cựu lãnh đạo sau khủng hoảng.

Kết bài: Nhìn lại và hướng tới tương lai

Dù trải qua đỉnh cao và vực sâu, Changpeng Zhao vẫn là một trong những nhân vật định hình kỷ nguyên tiền mã hóa. Ông không phát minh ra Bitcoin, nhưng đã biến crypto thành thị trường đại chúng – nơi hàng triệu người có thể giao dịch 24/7 với chi phí gần như bằng không. Di sản của CZ không chỉ là Binance hay BNB, mà là tinh thần “phi biên giới” – phá vỡ rào cản địa lý, ngân hàng truyền thống và quyền lực tập trung.

Hiện tại, CZ sống kín tiếng hơn, tập trung vào các dự án giáo dục và từ thiện. Ông vẫn tweet thường xuyên, nhưng ít đề cập đến Binance. Nhiều người tự hỏi: liệu CZ có trở lại với một startup mới? Có thể. Nhưng dù đi đâu, ông đã để lại dấu ấn không thể xóa nhòa: từ một cậu bé di cư làm việc tại trạm xăng, đến người thay đổi cách thế giới nhìn nhận tiền bạc. Câu chuyện của Changpeng Zhao không chỉ là huyền thoại crypto – mà là minh chứng cho sức mạnh của ý chí, công nghệ và lòng dũng cảm dám nghĩ khác.